Um vettvangsakademíu
Vettvangsakademía á Hofstöðum í Mývatnssveit er þverfagleg vísindastofnun sem vinnur að rannsóknum, kennslu og miðlun menningararfs er byggir á ríkulegri rannsóknasögu Hofstaða. Vettvangsakademían er sjálfseignastofnun með samþykkta skipulagsskrá.
Á Hofstöðum í Mývatnssveit er að finna minjar um búsetu frá landnámstíð og rík rannsóknasaga allt frá byrjun 20. aldar varpar ljósi á sambýli fólks og náttúru í 1100 ár. Á 10. öld var reistur veisluskáli á Hofstöðum sem er stærsta hús sem grafið hefur verið upp á Íslandi og jafnast á við stærstu hús sem þá stóðu á Norðurlöndum. Að auki hafa meðal annars verið grafin upp kirkja og kirkjugarður á bæjarhólnum á Hofstöðum, ennfremur hefur verið grafið á fjöldamörgum stöðum öðrum í landi Hofstaða og víðar í Mývatnssveit. Rannsóknarsaga Hofstaða teygir sig aftur til 19. aldar en mjög umfangsmiklir uppgreftir og umhverfisrannsóknir síðastliðin 30 ár hafa gert Hofstaði að lykilstað í menningarsögu Norðurlanda.
Undirbúningur að stofnun Vettvangsakademíu á Hofstöðum í Mývatnssveit hófst 2024 en þá fengu Háskóli Íslands, Háskólinn á Hólum og Minjastofnun Íslands styrk úr Samstarfssjóði háskólanna til að koma á laggirnar fræðslu- og rannsóknastöð á Hofstöðum sem yrði miðstöð vettvangsrannsókna, vettvangsþjálfunar- og kennslu á sviði íslenskrar fornleifafræði, minjaverndar, og miðstöð hagnýtra rannsókna í þágu menningararfs ferðaþjónustu. Styrkur til verkefnisins fékkst einnig á fjárlögum 2025.
Vettvangsakademían hefur þrjár meginstoðir:
- þjálfun og kennsla
- hágæða vísindarannsóknir
- þróun lausna fyrir menningararfsferðaþjónustu.
Lesa meira um verkefnið
Þjálfun og kennsla
Vettvangsnám í fornleifafræði, þar sem veitt er þjálfun í aðferðafræði uppgraftar og fornleifafræðilegum vettvangsrannsóknum almennt, er nauðsynlegt til að mennta færa vísindamenn og stuðlar að og viðheldur fagmennsku og gæðum í atvinnugreininni. Spennandi vettvangsnám eins og boðið er upp á á Hofstöðum laðar að efnilega nemendur og þar hafa margir af öflugustu vísindamönnum á sviði Norður Atlantshafsfornleifafræði stigið sín fyrstu skref. Vettvangsnámið er mikilvægt aðdráttarafl og þar með undirstaða fyrir öflugt framhaldsnám í fornleifafræði við Háskóla Íslands. Mikil reynsla er komin á slíkt námskeiðahald og miklir möguleikar á að færa út kvíarnar og bjóða upp á mismunandi námskeið og þjálfun fyrir háskólanemendur og unga vísindamenn hvaðanæva úr heiminum, en einnig nemendur á öðrum skólastigum og fyrir almenning.
Vísindarannsóknir
Hofstaðir hafa verið vettvangur umfangsmikilla fornleifarannsókna frá 1991 og þar hafa verið grafnar fram minjar sem eru einstakar á Íslandi. Hofstaðir eru lykilstaður í fornleifafræði víkingaaldar og þar hefur byggst upp gríðarleg þekking á landnámi, þróun byggðar, heiðnum sið og trúskiptum, sambúð manns og náttúru og samfélagi miðalda. Mörgum spurningum er ósvarað og margir staðir bíða frekari rannsókna, bæði á bæjarstæðinu sjálfu og í næsta nágrenni. Áætlanir eru um stórfelldar fornleifarannsóknir á Hofstöðum sem hafa þríþætt markmið
- að afla nýrrar þekkingar og stuðla að frjórri umræðu um fræðileg álitamál
- að vera í fararbroddi vísindalegra gæða í vettvangsrannsóknum og vera fyrirmynd og staðall fyrir slíkar rannsóknir á Íslandi
- að vera sjálfstætt aðdráttarafl fyrir gesti og bakhjarl fyrir vettvangsnámið
Menningararfsferðaþjónusta
Eins og á Hofstöðum hafa víða verið grafnar upp stórmerkilegar og heillandi fornleifar á Íslandi á undanförnum áratugum en mun minna hefur orðið úr hagnýtingu þeirra en tilefni er til. Skortur er á þekkingu og lausnum til að gera minjastaði þannig úr garði að hægt sé að sýna þá ferðafólki þannig að af því skapist tekjur. Á þessu sviði skortir bæði praktískar lausnir (t.d. um ágang gesta á viðkvæmar minjar úr torfi) og þróun, sem kallar á markvissar rannsóknir og að byggja upp reynslu og þekkingu. Á Hofstöðum eru stórfenglegar minjar með mikið aðdráttarafl sem skapa kjöraðstæður til að þróa aðferðir og lausnir sem nýta má á öðrum minjastöðum.
kirkjugarðurinn og kirkjan
núverandi íbúðarhús
núverandi útihús
veisluskáli
garður
Yfirlitsmynd af Hofstöðum. Núverandi hús og fornminjar eru greinilegar. Renndu yfir myndina með músinni til að sjá hvaða byggingu er um að ræða.
© Fornleifastofnun Íslands.“
Myndir á vefnum eru í eigu Fornleifastofnunar Íslands © og birtar með leyfi stofnunarinnar.
Texti vefsins (menningararfur og rannsóknir) er fenginn úr sýningu Þjóðminjasafns Íslands Saga úr jörðu. Hofstaðir í Mývatnssveit, 2020-2022 með góðfúslegu leyfi safnsins og höfunda. Höfundar texta eru Hildur Gestsdóttir, Guðrún Alda Gísladóttir og Hrönn Konráðsdóttir.